بخش عمده و مهم پزشکی در تشخیص بیماری نهفته است. اگر این بخش به خوبی انجام نگیرد، قطعاً درمان نیز به خوبی صورت نمی‌گیرد و حتی احتمال این که مشکلات افزون شود وجود دارد. این خدمات پزشکی برای تشخیص بیماری با تست‌های مختلفی انجام می‌گیرد. خدمات تصویربرداری و رادیولوژی از بخش‌های داخلی بدن یکی از مهم‌ترین روش‌های تشخیصی بیماری است که انواع مختلفی دارند.
دیدن بخش‌های داخلی برای بررسی آسیب‌های احتمالی و شرایط درون بدن، پزشک را برای شناخت مشکل و درمان آن هدایت می‌کند. با توجه به شرایط بخش‌های مختلف بدن، از روش‌ها و استراتژی‌های متفاوت تشخیصی استفاده می‌شود که به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
سونوگرافی و کاربردهای آن
یکی از رایج‌ترین و پرکاربردترین روش‌های تصویربرداری از بدن، سونوگرافی است. این روش تقریباً هیچ ضرری برای بدن ندارد زیرا از امواج صوتی استفاده می‌شود. دستگاه سونوگرافی با ارسال امواج فراصوت به درون بدن و اندازه‌گیری این امواج در بازگشت، اندام‌ها و بافت‌های داخلی بدن را بررسی می‌کند و برای تشخیص بیماری و اختلال در داخل بدن به پزشک کمک زیادی می‌کند.
در اصل سونوگرافی برای بررسی اندام‌ها و بافت‌های نرم بدن استفاده می‌شود و برای بررسی استخوان‌ها گزینه مناسبی نیست. یکی از کاربردهای متداول سونوگرافی در بارداری و بررسی وضعیت جنین است. همچنین از آن سونوگرافی برای تشخیص بیماری اندام‌های داخلی مانند دستگاه گوارش، طحال، کلیه و … استفاده می‌شود. با توجه به این که امواج صوتی از استخوان و بافت‌های سفت عبور نمی‌کند، برای تصویربرداری از ریه و بخش‌هایی که زیر دنده‌ها هستند نمی‌توان از این روش تصویربرداری استفاده کرد.
سونوگرافی چگونه انجام می‌شود؟
برای انجام سونوگرافی فرد بیمار روی تخت دراز می‌کشد و پزشک ژل خاصی را روی پوست و منطقه‌ای که باید بررسی شود قرار می‌دهد. این ژل به حرکت بهتر دستگاه و انتقال و دریافت یکنواخت امواج صوتی به درون بدن کمک می‌کند. یک دستگاه کوچک به مانیتور سونوگرافی متصل است که بر روی پوست محدوده موردنظر حرکت داده می‌شود. پزشک با حرکت دادن این دستگاه می‌تواند قسمت‌های داخلی بدن را در زاویه‌های مختلف ببیند.
امواج صوتی که توسط دستگاه به بدن ارسال می‌شود، هنگامی که به بافت‌های متراکم در بدن برخورد می‌کند، بازمی‌گردد و با ردیابی امواج بازگشتی می‌توان وضعیت بافت‌ها و شرایط درون بدن را تشخیص داد.
در حین انجام سونوگرافی لرزش‌هایی ناشی از برخورد امواج صوتی به پوست توسط بیمار حس می‌شود. البته این امواج ضرری برای بدن ندارند و از جنس صوت هستند؛ اما به علت این که محدوده این امواج از شنوایی انسان بیشتر است، فرد صدا را نمی‌شوند و به آن امواج فراصوت نیز گفته می‌شود.
در بین روش‌های تشخیصی، سونوگرافی بیش از هر چیز به مهارت پزشک وابسته است. هر چند داشتن دستگاه دقیق و خوب مؤثر است اما تشخیص و بررسی کامل بر عهده پزشک است و دقت او در اندازه‌گیری‌ها و انجام سونوگرافی بسیار اهمیت دارد.
انواع سونوگرافی و کاربرد آن‌ها
با توجه به نیاز بیمار و شرایط وی ممکن است پزشک درخواست انجام سونوگرافی‌های مختلفی را بدهد. انواع سونوگرافی موارد زیر را شامل می‌شود.
- سونوگرافی معمولی: متداول‌ترین نوع سونوگرافی است که مبدل در نواحی مختلف بدن مانند شکم حرکت داده می‌شود و برای تصاویر دو بعدی از جنین، بررسی معده و روده و … کاربرد دارد.
- سونوگرافی واژینال: در این روش، مبدل در داخل واژن استفاده می‌شود و برای بررسی سطح داخلی لوله رحم و رحم کاربرد دارد.
- سونوگرافی سه‌بعدی یا 4 بعدی: اسکنرهای مخصوصی برای این نوع سونوگرافی استفاده می‌شود و تصویری سه‌بعدی از حرکات جنین و صورت او را می‌توان در این سونو مشاهده کرد.
- تصویربرداری کالر داپلر یا رنگی: از این تصویربرداری برای اجسام متحرک مانند سلول‌های خونی و بررسی آن‌ها استفاده می‌شود و تغییرات جزئی در فرکانس امواج فراصوتی داده می‌شود که قابل اندازه‌گیری است.
- اکو کاردیوگرافی جنینی: در این روش، عملکرد و آناتومی قلب نوزاد مورد بررسی قرار می‌گیرد و از دستگاه‌های پیشرفته‌ای برای این منظور استفاده می‌شود.
رادیولوژی چیست و چگونه انجام می‌گیرد؟
یکی از روش‌های رایج برای تصویربرداری اندام‌هایی با استحکام بالا مانند استخوان‌ها از رادیولوژی استفاده می‌شود؛ اما رادیولوژی چیست و چه کاربردی دارد؟
در گذشته تا زمانی که بدن انسان به کمک عمل‌های باز دیده نمی‌شد، بسیاری از مشکلات قابل دیدن نبودند؛ اما امروزه روش‌های تصویربرداری از بدن باعث شده‌اند تا پزشک بتواند مشکل اندام‌های داخلی، شدت و مکان آن را پیدا کند.
رادیولوژی در طیف وسیعی از مشکلات و بیماری‌ها کاربرد دارد. از این روش تشخیصی برای استخوان‌های شکسته، لخته‌های خونی، بیماری‌های قلبی، شرایط دستگاه گوارش و ریه، سرطان روده و سینه و … استفاده می‌شود.
از چه تکنولوژی در رادیولوژی استفاده می‌شود؟
برای انجام رادیولوژی از دستگاه‌ها و تکنولوژی‌های مختلفی استفاده می‌شود. این دستگاه‌ها معمولاً از اشعه ایکس برای انجام عکس‌برداری بهره می‌برند.
ماشین اشعه ایکس نوعی تابش الکترومغناطیسی ایجاد می‌کند و داخل بدن می‌شود. این اشعه در هنگام برخورد با موانع و بافت‌های سخت، برگشت داده می‌شود و از اسکن امواج برگشتی و بررسی آن‌ها تصویری از ساختار درون بدن صورت می‌گیرد. به کمک رادیولوژی می‌توان از شکستگی‌های استخوان، مشکلات دندان و … نیز مطلع شد.
البته بهتر است بدانید که رادیولوژی فقط برای تشخیص بیماری مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و در زمینه‌های درمانی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. به عنوان مثال برای درمان و نابود کردن بافت‌های سرطانی با پراکنش اشعه ایکس به این نقاط می‌توان کار درمان را شروع کرد.
رادیولوژی چگونه انجام می‌گیرد؟
دستگاه رادیولوژی در انواع مختلف وجود دارد؛ اما به طور کلی، دستگاه رادیولوژی دارای یک لامپ تولید کننده اشعه ایکس است که بر روی پایه‌ای قرار می‌گیرد. اشعه حاصل در مسیرهای مختلفی می‌تواند حرکت کند و با تابش پرتو به اندام‌های موردنظر، عکس‌برداری انجام می‌گیرد.
هنگام انجام رادیولوژی فرد در اتاقی مجزا از کادرمانی و رادیولوژیست، با پوشیدن لباس مخصوص کار تصویربرداری را انجام می‌دهد. تکنسین رادیولوژی فرد را برای انجام عکس‌برداری آماده می‌کند و لامپ تولید کننده اشعه ایکس را در جهت مشخص تنظیم کرده و از اتاق خارج می‌شود. پس از روش کردن لامپ، تصویربرداری انجام می‌گیرد و تصویر ایجاد شده بعد از پردازش و بررسی به بیمار ارائه می‌شود.
هر چه اسکن اشعه برگشت داده شده از بدن دقیق‌تر صورت گیرد، تصویر ایجاد شده نیز کیفیت بهتری دارد و به تبع آن تشخیص دقیق‌تر خواهد بود.
تفاوت رادیولوژی و رادیوگرافی
رادیولوژی ممکن است بر اساس اشعه‌ها و روش‌های مختلفی انجام گیرد. هر چند متداول‌ترین نوع دستگاه‌های رادیولوژی بر اساس تصاویر حاصل از بازگشت اشعه ایکس پراکنده شده است، اما می‌توان از میدان‌های مغناطیسی، امواج فراصوتی و … نیز در رادیولوژی استفاده کرد.
در صورتی که رادیوگرافی فقط به نوعی رادیولوژی گفته می‌شود که از تکنولوژی اشعه ایکس استفاده می‌کند. ممکن است برای بهتر دیده شدن اندام‌ها و بافت‌های داخلی بدن، از ماده رنگی و تزریق آن به بیمار نیز استفاده شود. از این رو روش‌های رادیولوژی نیز ممکن است با هم تفاوت‌هایی داشته باشند.
رادیوگرافی ممکن است در کارهای غیر پزشکی مانند تشخیص منابع و معادن و در صنعت نیز کاربرد داشته باشد. از این رو یک تکنولوژی مختص به پزشکی محسوب نمی‌شود و کاربردهای جامعی دارد.
اشعه ایکس به بدن آسیب وارد می‌کند و افرادی که در این زمینه فعالیت دارند، باید ابزارهایی مانند دستبند سربی برای جذب این اشعه در حین انجام کار استفاده کنند.
ام آر آی چیست و چه کاربردی دارد؟
واژه ام آر آی در اصل مخفف عبارت Magnetic Resonance Imaginig است. این روش تکنیکی برای به دست آوردن تصاویر دقیق از داخل بدن انسان است. این دستگاه به کمک امواج مغناطیسی قوی و امواج رادیویی کمک می‌گیرد تا بتواند تصاویری مناسب از اعضای داخلی بدن انسان ارائه دهد. معمولاً در مواردی که تصاویر از طریق سونوگرافی، سی تی اسکن، اشعه ایکس و … قابل مشاهده نیستند، پزشک ام آر آی را برای بیمار تجویز می‌کند.
به کمک ام آر آی می‌توان داخل تاندون‌ها، ماهیچه‌ها، مغز و نخاع، چشم، گوش داخلی و … را بهتر و دقیق‌تر مشاهده کرد. از این رو برای بیمارانی که مشکلاتی مانند آسیب به ستون فقرات، سکته و … را تجربه می‌کنند، این روش تشخیصی اعمال می‌شود.
ام آر آی چگونه انجام می‌گیرد؟
برای انجام تصویربرداری به کمک ام آر آی، بیمار روی تخت متحرک دراز می‌کشد و وارد یک تونل حلقه‌ای شکل می‌شود. این دستگاه بخشی از بدن را که نیاز به تصویربرداری دارد اسکن کرده و تصویری دقیق و مناسب از آن ارائه می‌دهد. هنگامی که دستگاه روشن می‌شود، یک میدان مغناطیسی قوی در اطراف بدن فرد ایجاد می‌شود و امواج رادیویی نیز مستقیماً به بدن ارسال می‌شود.
امواج مغناطیسی که به بدن ارسال می‌شود، سبب می‌شود تا پروتون‌های موجود در بدن شروع به چرخش کنند. جریان رادیویی نیز میدان مغناطیسی را تغییر می‌دهد. هنگامی که میدان مغناطیسی خاموش می‌شود، پروتون‌ها به حالت اولیه خود برمی‌گردند و یک سیگنال رادیویی تولید می‌شود که توسط دستگاه گیرنده اسکنر اندازه‌گیری می‌شود. این امواج تصویر ام آر آی را ایجاد می‌کنند.
به طور کلی پروتون‌های هر بافت از بدن حرکت و سرعت متفاوتی دارند و بازگشت آن‌ها نیز به حالت اولیه با هم متفاوت است که باعث تشخیص بافت‌های و تغییرات آن‌ها می‌شود. اسکنر موجود در این دستگاه قابل تنظیم است تا بتواند دقت کار را بالاتر ببرد. تصویری که ام آر آی ارائه می‌دهد یک تصویر دقیق و سه‌بعدی است که تشخیص ناهنجاری را برای پزشک به مراتب بهتر می‌کند.
گاهی اوقات برای تشخیص بهتر و تصویربرداری دقیق‌تر، یک ماده رنگی قبل از انجام ام آر آی به فرد تزریق می‌شود تا بتواند در بافت موردنظر وارد شده و بررسی آن را دقیق‌تر و واضح‌تر کند.
انواع دستگاه‌های مورد استفاده برای ام آر آی
این دستگاه‌های تشخیصی در دو نوع پخش وزنی و عملکردی وجود دارند. در نوع ام آر آی وزنی دستگاه چگونگی انتشار ملکول های آب را درون بافت‌های بدن بررسی می‌کند. از این رو برای بیماری‌هایی مانند سکته و تومور که انتشار آب را در اندام‌ها تغییر می‌دهند، یک روش تشخیصی مفید و کاربردی است.
روش ام آر آی عملکردی روشی دیگر است که به تصویرسازی ساختار بدن بر اساس تغییر شدت جریان خون در قسمت‌های مختلف مغز با دقت بالایی می‌پردازد. این روش برای تشخیص و مشاهده ساختار مغز و فعالیت حیاتی آن استفاده می‌شود. از این رو برای تشخیص بیماری‌هایی مانند آسیب‌های مغزی و آلزایمر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آنژیوگرافی چیست و چه کاربردی دارد؟
یکی دیگر از روش‌های تشخیصی که برای بیماری‌های قلبی عروقی مورد استفاده قرار می‌گیرد، آنژیوگرافی است. بیماری‌های قلبی و عروقی به علت تنگی، مسدود شدن و حتی گشاد شدن عروق ایجاد می‌شوند. رگ‌های خونی که به اندام‌های مختلف بدن به خصوص مغز، قلب و ریه می‌روند باید قطر باز در اندازه خاصی داشته باشند. از این رو در روش رگ‌نگاری یا آنژیوگرافی، رگ‌ها بررسی می‌شوند تا مشکل احتمالی پیدا شده و بررسی شود. استفاده از این روش تشخیصی احتمال و خطر بروز بیماری‌های قلبی و عروقی را مشخص می‌کند.
در حین انجام آنژیوگرافی قلب، یک ماده پرتونگاری استفاده می‌شود. این ماده مشابه رنگ است و با پرتو ایکس قابل شناسایی است. ماده حاجب به درون رگ‌های خونی قلب تزریق می‌شود و با دستگاه پرتو ایکس، تصاویری به نام آنژیوگرام از قلب گرفته می‌شود و وضعیت آن مشخص می‌شود.
دلیل انجام آنژیوگرافی و کاربرد آن
هنگامی که فرد به پزشک مراجعه می‌کند، ممکن است به دلایل مختلف انجام آنژیوگرافی برای وی تجویز شود. این مشکلات شامل موارد زیر هستند:
- نقص و اختلال قلبی مادرزادی
- درد قفسه سینه، گردن، بازو، فک و … که در آزمایش‌های معمولی دلیل آن مشخص نشده است.
- داشتن علائم بیماری سرخرگ کرنری مانند آنژین صدری
- درد در حال پیشرفت در قفسه سینه
- سایر مشکلات رگ‌های خونی
- آسیب‌دیدگی قفسه سینه
- نتایج آزمایشات غیر تهاجمی استرس قلب به صورت غیرعادی
- اختلالات دریچه‌های قلب که نیاز به عمل جراحی دارند.
هر چند آنژیوگرافی به عنوان یک روش کم خطر مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ ولی نسبت به روش‌های غیر تهاجمی مانند اکوکاردیوگرام و تست استرس خطرات و عوارض بیشتری دارد.
آنژیوگرافی چگونه انجام می‌گیرد؟
گاهی اوقات آنژیوگرافی به صورت اورژانسی انجام می‌گیرد. ولی در مواردی که با برنامه‌ریزی قبلی تجویز می‌شود، فرد باید مراقبت‌های قبل از عمل را انجام دهد. در این صورت بیمار از ساعت 12 شب قبل نباید چیزی بخورد و پرونده پزشکی او و بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، مشکلات قلبی و … بررسی می‌شود.
قبل از انجام عمل آنژیوگرافی، سابقه آلرژی و داروهای مصرفی فرد توسط تیم پزشکی بررسی می‌شود. همچنین علائم حیاتی مانند ضربان قلب، فشار خو و … نیز اندازه‌گیری می‌شود.
بیمار بر روی میز پرتو ایکس به پشت می‌خوابد و برای جلوگیری از افتادن بیمار در حین آنژیوگرافی ممکن است پاها و دور سینه به تخت بسته شود. سرم به بازوی فرد تزریق می‌شود و داروها و آرام‌بخش به درون آن وارد می‌شود. دوربین‌های پرتو ایکس در اطراف سینه و سر بیمار می‌چرخند و عکس‌برداری را انجام می‌دهند.
الکترودهایی بر روی سینه فرد قرار می‌گیرند و در حین عمل آنژیوگرافی وضعیت قلب را بررسی و کنترل می‌کنند. علاوه بر این یک فشارسنچ دور دست و پالس اکسی متر به فرد متصل می‌شود و از این طریق فشارخون و میزان اکسیژن خون بررسی می‌شود.
کانتر معمولاً از طریق کشاله ران وارد سرخرگ می‌شود. برای انجام این کار قسمت موردنظر ضدعفونی شده و یک برش نازک روی بدن ایجاد می‌شود تا غلاف یا لوله پلاستیکی به درون سرخرگ فرستاده شود. این کار باید در فرد ایجاد درد نکند و در صورتی که بیمار احساس درد کرد به پزشک اطلاع می‌دهد.
سپس ماده حاجب از طریق این لوله به داخل سرخرگ وارد می‌شود و به سمت عروق خونی و قلب ارسال می‌شود. این ماده توسط پرتوی ایکس به راحتی قابل تشخیص است و پزشک مسیر حرکت آن را بررسی می‌کند. با توجه به تصاویری که از مسیر حرکت ماده و رگ و قلب دیده می‌شود، ممکن است پزشک عملیات تکمیل کننده‌ای مانند آنژیوپلاستی و … را نیز انجام دهد.
معمولاً آنژیوگرافی یک ساعت طول می‌کشد اما در صورتی که نیاز به انجام روش‌های درمانی باشد، ممکن است بیشتر هم طول بکشد. پس انجام آنژیوگرافی، فرد تا چند ساعت باید دراز بکشد تا از خونریزی جلوگیری شود.
بدین صورت مسیر عروق متصل به قلب توسط پزشک بررسی می‌شود و در صورت گرفتگی عروق درصد آن مشخص می‌شود.
آیا تصویربرداری با روش‌های ذکر شده خطرناک است؟
فرآیند عکس‌برداری از قسمت‌های مختلف بدن همانطور که دیدید، با روش‌های مختلفی انجام می‌گیرد. هر کدام از روش‌ها بر اساس این که تصویر از کدام بخش بدن مورد نیاز باشد، مورد استفاده قرار می‌گیرند. روش‌هایی که با امواج صوتی اجرا می‌شود، مانند سونوگرافی، خطری را برای بدن در پی ندارند و مشکلی ایجاد نمی‌کنند؛ اما روش‌های مبتنی بر اشعه ایکس ممکن است خطرناک باشند و نباید به وفور در معرض این پرتو قرار گرفت. به همین علت پرسنل فعال در رادیولوژی‌ها و مراکز سی تی اسکن، هنگام روشن بودن دستگاه از اتاق خارج می‌شوند. همچنین زنان باردار نباید از این روش استفاده کنند.
آنژیوگرافی نیز باید با احتیاط انجام گیرد و در مواردی که گرفتگی عروق بالا باشد احتمال خطراتی مانند سکته قلبی و مغزی وجود دارد.
ثبت ديدگاه